خدمت در معنای مواظبت، پرستاری، بهره، عملی برای دیگران انجام داد ، و خادم به معنای خدمت گزار و خدمتگر ومستخدم و خدمت رسان ، در اصطلاح، خدمت هرگونه کار خیر و سود رسانی و کمک کردن مالی و معنوی و فرهنگی به دیگران را شامل می‌شود؛ باید در انجام هرگونه کار خیر و کمک‌رسانی به دیگران شتاب کرد و با رقیبان خویش مسابقه گذاشت که فردا دیر است؛ روایت زیبایی از علی(ع) نقل شده است که مفهوم خدمت‌ گزاری را شفاف می‌سازد، روایت این است: «شبی مالی رانزد حضرتش آوردند، دستور داد آن را تقسیم کنند؛ گفتند: یا امیرالمؤمنین! الآن شب است فردا تقسیم خواهیم کرد، فرمود: آیا باور دارید که فردا زنده‌اید؟ فرمود: تأخیر نکنید، مگر اینکه آن را قسمت نمایید، شمعی آوردند و آن مال را تقسیم کردند.» . پس باید در کار خیر و خدمت به دیگران شتاب کرد که فرصت از دست رفتنی است؛ شتاب در کسب قدرت و مقام امری زشت و ناپسند تلقی شده است اما در خیرات و باقیات صالحات مورد تأکید و سفارش قرآن کریم است.

مصادیق خدمت‌گزاری
خدمت در اصطلاح قرآن و حدیث معنای عام و گسترده‌ای دارد و همه‌ی امور خیریه، کارهای نیک فرهنگی و معنوی و اقتصادی را شامل می‌شود. جالب توجه است که قرآن در سوره‌ی بقره از یهودیانی که در تغییر قبله سر و صدا کرده بودند و گفتند: چرا مسلمانان در نماز از بیت‌المقدس به سوی خانه کعبه تغییر دادند، می‌فرمایند: تفاوت و اختلاف در امر قبله مسئله‌ی تازه‌ای نیست که این همه سر و صدا داشته باشد، در هر زمان قبله با توجه به مصالح آن زمان تعیین می‌گردد . سپس اضافه می‌کند که به جای تلف کردن وقت بر سر نزاعهای بی‌حاصل، در نیکیها و خوبیها و خیرات سبقت بگیرند زیرا نجات واقعی انسان، در ایمان به خدا و عمل صالح و خدمت به دیگران است. آنگاه مصادیق نیکی در همین سوره و دیگر آیات به شرح زیر برمی‌شمارد: ایمان به خدا و روز قیامت، ایمان به ملایکه و کتاب آسمانی و انبیای الهی؛ انفاق مال به نزدیکان و نیازمندان؛ آزادی بردگان، اقامه نماز، ادای زکات، رسیدگی به محرومان و بیماران، وفا به عهد و پیمان، استقامت و پایداری در مقابله با مشکلات.  احسان به والدین ، تعاون اجتماعی ، قرض‌الحسنه ، باقیات صالحات ، ایثار و گذشت ، اطعام به مسکینان و یتیمان و اسیران ، نجات محرومان از بند ستم4، عفو و گذشت ، سخنان پاک و پاکیزه گفتن  و برخورد خوب با دیگران ، پوشاندن برهنگان  و امر به معروف و نهی از منکر  و...

در روایات نیز مصادیق خدمت‌ خدمت‌گزاری بشرح ذیل آمده است:
1). اهتمام به امور مسلمین. (من اصبح و لا یهتم بامور المسلمین فلیس منهم  

2.  برآوردن حاجت شخص مؤمن. (من قضی لاخیه المؤمن حاجه کان کمن عبدالله دهرا  

اطعام به دیگران. (خیرکم من اطعم الطعام و افشی السلام و صلی والناس نیام  

ابوالمندکر افسار شتر پیامبر(ص) را گرفت و عرض کرد یا رسول‌الله کدام اعمال برتر است؟ پیامبر(ص) فرمود: بهترین شما کسی است که دیگران را اطعام کند و سلام را روشن ادا نماید و کلام پاکیزه بگوید.  

3.  کمک به مظلوم. (اذا رأیت مظلوا فاعنه علی الظالم
4 . برخورد خوب با برادر مؤمن (تبسم الرجل فی وجه اخیه المؤمن حسنه
5.  برطرف کردن ناراحتی مؤمن. (من فرج عن مؤمن، فرج الله عن قلبه یوم القیامه
6 . استقرار عدالت. (من عدل فی‌البلاد نشر الله علیه الرحمه
7 . اصلاح و سازش میان مردم. (طوبی للمصلحین بین الناس اولئک هم المقربون یوم القیامه
 8.  ادای قرض و رفع گرفتاری مؤمن (احب الاعمال الی الله من اطعم من جوع اودفع عنه مغرما او کشف عنه کربا  
9 . خدمت کردن به خانواده (خدمتک زوجتک صدقه

10.  کشته شدن در راه خدا (فوق کل ذی بر بر حتی یقتل الرجال فی سبیل‌الله، فلیس فوقه بر  
11.  و خدمت در روایات معنای عام و وسیعی دارد و همه‌ی خوبی‌ها را در برمی‌گیرد.
. بنابراین، در مفهوم‌شناسی خدمت می‌توانیم جمله‌ی راغب اصفهانی لغت شناس پرآوازه‌ی قرآن کریم را تکرار کنیم؛ که در مصداق معروف فرمود: هر عملی که عقل و دین آن را تأیید کند معروف است . پس خدمت را می‌توان عملی دانست که برای آن مبنایی در عقل و دین یافت شود. همین معنا مورد توجه رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی است که کارگزاران نظام باید در انجام آن بپا خیزند و از هم سبقت بگیرند که کوتاهی از آن جرم و بازخواست الهی را به دنبال می‌آورد.

  از مسائل مهمی که کمتر به آن توجه شده است مبحث   فرهنگ سازی برای خدمت گزاری  یا انجام کار برای مردم است  ، خدمت کردن به مردم  در دین مبین اسلام و همه ادیان الهی مورد تأکید است و   ازجمله  با ارزش ترین کارها در اسلام خدمت کردن به مردم است که متأسفانه سیستم اداری ما در بعد فرهنگ سازی برای خدمت گزاری خوب عمل نکرده و همین امر باعث گردیده دستگاه اداری ما در موضوع خدمت گزاری نتواند آن طور که شایسته مردم است وظائفش را انجام دهد و رضایت مردم را جلب نماید ضمن اینکه ما بهترین و شریفترین قشر جامعه را در دستگاههای اداری داریم ، بنابراین لازم است قبل از ورود کارمند به عرصه خدمت رسانی آموزش های مورد نیاز در رابطه با خدمت رسانی به آن ارائه داد ، ما به سمتی پیش رفته ایم که جایگاه ارباب رجوع با مستخدم عوض شده ارباب رجوع جایگاه بسیار والایی دارد و در دستگاه اداری باید مورد تکریم قرار گیرد و مستخدم همیشه باید خودش را خادم ارباب رجوع بداند و جایگاه کارمند از عنوان مستخدم بودن آن مشخص است ولی قضیه برعکس شده مستخدم احساس می کند که بر مردم ارجحیت دارد و جایگاهش بالاتر از مردم است ما باید برای فرهنگ سازی کار و تلاش و خدمت گزاری به مردم راهکارهای عملی انجام دهیم و خدمت گزاری به مردم را تقویت نمائیم.

عوامل موثر بر وجدان کار

1-  عوامل اجتماعی

 هر فرد قبل از اینکه به سازمان کاری وارد شود به عنوان یک فرد تحت تأثیر آن جامته قرار گرفته و بسیاری از خصایص فردی در او شکل می گیرد.

2-  عوامل سازمانی

عوامل سازمانی عبارتند از :

الف: ضوابط و مقررات سازمانی

ب: سبک مدیریت

ج: تقسیم کار

د: فرهنگ سازمانی

ه: تشویق و تنبیه

راهکارهای عملی حاکمیت بر وجدان کار و نهادینه کردن فرهنگ خدمت گزاری

1- رفتار مطلوب و کردار درست  رهبران و مدیران.

2- فراهم کردن شرایط لازم پیشرفتهای شغلی برای افراد

3-  به کارگیری نیروها متناسب با توان و تجربیات

4- پرداخت پاداش مناسب

5- قدردانی از انجام کار به نحو مقتضی و مناسب

6- ایجاد انضباط در محیط کار

7- ایجاد اعتماد به انجام کارهای درست

8- حاکمیت صداقت کاری

9- تدوین برنامه های آموزشی لازم.

در بوجود آوردن یک دستگاه اداری دارای وجدان کاری باشد باید به قشر کارمند بعنوان یک سرمایه بسیار با ارزش نگاه کرد و برای حفظ این سرمایه بزرگ هزینه هایی بزرگی انجام داد ما متأسفانه کارمند را با ابلاغ شروع به کار استخدام می نمائیم و با ابلاغ بازنشستگی به کار وی پایان می دهیم ولی برای حفظ و بقاء آن اقدامات لازم را انجام نمی دهیم امروزه مدیریت کردن بر کارکنان در حد ایجاد نظم و انضباط و حضور و غیاب خلاصه شده ولی این کافی نیست برای تقویت وجدان کار و بقاء روحیه خدمت گزاری.

امروزه باید عوامل متعددی رعایت گردد از جمله:

1- پدید آوردن فرهنگ سازمانی نیرومند و ارائه آموزش های مورد نیاز در طول خدمت.

2- بالا بردن کیفیت محیط کار برای کارکنان.

3- توجه به رفاه و آسایش کارکنان به عنوان عامل اصلی.

4- توجه به مسائل روحی و روانی کارکنان.

5- توجه جدی به مسئله تشویق و تنبیه.

6- مدیریت جامع نگر و جامع الاطراف.

7- تقویت بعد معنوی کارکنان.

در دنیای امروز ثابت شده توجه به مسائل مادی کارمند به تنهایی مشکل را حل نمی کند بلکه باید به تمام نیازهای مادی و معنوی وی توجه کرد ، می توان گفت  ما  در رابطه با مسائل اصلی کارکنان بخوبی عمل نکرده ایم هر چند مسائل مادی کارمند  یک اصل است ولی مهم تر از آن مسائل رفاهی ، آموزشی ، معنوی کارکنان هستند متأسفانه نسبت به آن کم توجهی می شود و همین امر باعث شده بعضی از دستگاههای اداری کار آمدی اندکی داشته باشند و این امر زیانهایی برای کارکنان و جامعه دارد که مواردی از آن ذکر می گردد.

1- ایجاد فاصه بین مردم و دستگاههای اداری و سلب اعتماد مردم به سازمانهای اداری و نتیجتاً نارضایتی آنان از سیستم اداری.

2- جلوگیری از رشد و بالندگی نیروها.

3- فرسودگی روانی و جسمی کارکنان. 

4- گسترش ضد ارزشها به جای ارزشها.

کارکنان اداری به جایی می رسند که کارهای منکر را خوب و کارهای معروف را منکر می پندارند ، عدم انجام وظائف قانونی و عدم حضور در محل کار و ارتشاء و اختلاس و تصرف غیر قانونی و سوء استفاده از بیت المال یک نوع زرنگی تلقی می گردد.

5- گسترش فساد اداری
همانطور که اگر در جامعه ای موارد بهداشتی رعایت نگردد جامعه را انواع میکروبها فرا می گیرد چنانچه سازمانها دچار سوء مدیریت و فساد گردند آن سازمان کارآیی خودش را از دست می دهد.

منبع : http://www.kerman-bazrasi.ir

بی شک خداوند متعال هر آن چه آفریده ، از کوه و دشت و جنگل و دریا گرفته تا انسان ها و حیوانات ، همه را نعمت قرار داده است . به تعبیر اهل فن ، این عالم دارای نظام هماهنگی است که اجزاء آن با یکدیگر ارتباط و هماهنگی دارند ؛ به واقع نظام احسن بر عالم حاکم است و هر چیز در جای خود قرار گرفته است و همه آفریده ها ، در ارتباط تنگاتنگی که با هم دارند ، به یکدیگر بهره می رسانند . طبق این اصل ، انسان ها در راستای هدفی که خداوند برای زندگی آن ها در نظر گرفته -  که از آن به کمال انسان تعبیر می گردد – باید برای یکدیگر مفید واقع شوند و به همدیگر کمک نمایند . انسان ها می توانند خود را برای دیگران نعمت قرار دهند تا دیگران از آن ها استفاده کنند

انجام هر نوع عمل خیر یا ارتکاب گناه ، بازتاب های دنیایی دارد و اثر آن ، در این دنیا مشاهده خواهد شد تا درس عبرتی برای دیگران باشد و دیگر این که مردم به سوی رعایت انصاف و انجام کارهای نیک در زندگی هدایت شوند  و از آن جمله است خدمت به مردم ، چنان که شاعر می فرماید :

این جهان کوه است و فعل ما ، صدا                     سوی ما آید صداها را ، ندا

اگر توانمندی دست افتاده ای را بگیرد ، توانمندی دیگر دست او را در افتادگی خواهد گرفت

خداوند متعال می فرماید :

« یااَیّها اَلناسُ إِنَّما بَغیکُم عَلی" أَنفُسِکُم » سوره یونس آیه 23  

ای مردم ! حتماً نتایج سرکشی و ستم گری هایتان به خودتان بر می گردد .

امام علی علیه السلام فرمود : کسی که برای برادرش چاه بکند ، خداوند او را در همان چاه می افکند

تو چاهی کنده در رَه تا که خلقی را در اندازی            نیندیشی از آن روزی که خود را در میان ، بینی ؟

در میان روابط گوناگون اجتماع ، خدمت به مردم ، از نظر اسلام احترام خاصی دارد . در سخنان پیشوایان بزرگ اسلام نیزتأکید شده که اهمیت دادن به خدمت به دیگران و محترم شمردن آن ، موجب رضای خداوند ، قبولی اعمال و عبادات و خیر دنیا و آخرت است . پیامبر اسلام (ص) به ابوذر فرمودند: ای اباذر، هرچه می توانی در انجام کارهای خیر و اعمال نیک بکوش و اگر از دست تو بر نمی آید که برای مردم ، کاری و خدمتی انجام دهی لا اقل با روی باز و چهره‎ی گشاده با آنان روبه رو شو.»  باید با دست و زبان ، قلم و قدم و با کمک های مادی و مالی به انسان های نیازمندِ به کمک ، خدمت نمود تا در حوادث و رویدادها بتوان دست نیاز به سوی خالق یکتا دراز نموده و تقاضای رحمت و رأفت کرد .

کسی که می خواهد در مواقع گرفتاری و سختی از نصرت و یاری دیگران برخوردار باشد و مورد خذلان قرار نگیرد ، حتماً باید کمک به دیگران را مورد توجه قرار دهد ، چرا که کم اعتنایی و بی توجهی به درد دیگران موجب محروم ماندن از یاری و نصرت آنان می گردد . و چه خوش گفت شاعر شیرین سخن که :

تو نیکی میکن و در دجله انداز                 که ایزد در بیابانت دهد باز

خدمت به دیگران موجب آبادانی خانه و دیار می شود و عمر را طولانی می کند ، چرا که خداوند هیچ کار نیکی را بی اجر نخواهد گذاشت ، انسان های خدمت گزار به مردم ، در دل ها نفوذ می کنند و دیگران به چشم قهرمان به آن ها نگاه می کنند ،قهرمانان  الگوی جامعه هستند و رفتار آنان سرمشق دیگران می شود و به این ترتیب خدمت به دیگران به یک هنجار اجتماعی تبدیل خواهد شد و موجبات سعادت جامعه را فراهم خواهد کرد . از طرفی وقتی خدمت به دیگران به یک ارزش اجتماعی تبدیل شود ، انسان های نیازمند نیز به تکاپو خواهند افتاد که نه تنها مشکلات خود را حل کنند و دست نیاز به سوی کسی دراز نکنند بلکه با خدمت به دیگران خود را به عنوان قهرمان خدمت گزاری معرفی کنند . در جامعه ای که همه به فکر کمک و خدمت به انسان ها باشند فاصله طبقاتی از بین می رود ، صفت برتری طلبی در عده ای ، تن پروری و محتاج دیگران  شدن در گروهی و خیلی از انحرافات و کج روی هایی که ناشی از فقر و تهی دستی است  از بین می رود . انسان های عالم و دانشمند ، علم و دانش خود را به دیگران می آموزند و زمینه از بین رفتن جهل و نادانی فراهم می شود و اجتماع به سوی پیشرفت و دوری از ضعف فرهنگی خواهد رفت و صد البته جامعه آگاه و دانا به مراتب بهتر از اجتماعی است که گروهی در آن عالم به علوم باشند و دیگران در جهل و نادانی . علامه مجلسی(ره) می فرماید : «علماء به هر مقدار که در علم و کمال کاملتر باشند باید به همان میزان، نسبت به مردم مهربان تر و همین مهربانی و دلسوزی است که آنها را به خدمتگذاری می کشاند و عالم باید بوسیله‎ی تواضع و خدمت و مهربانی در دلهای مردم راه پیدا کند و قلوب مردم را به طرف خود جلب کند تا بتواند آنها را هدایت کند وگرنه در هدایت مردم توفیقی به دست نمی آورد و این را تجربه ثابت کرده است.»[1] .  خدمت به مردم ، روح امید و طراوت را در جامعه موجب می شود و بساری از مشکلات روحی و روانی موجود در جامعه را از بین می برد چرا که بسیاری از بیماری های مغزی و قلبی در نتیجه گرفتاری های روحی و روانی و نداشتن اعصاب سالم به وجود می آیند ، کمک به دیگران و برطرف شدن مشکلات ، زمینه ساز آرامش ، آسایش و رفاه است و افراد سالم و شاد هستند که جامعه شاداب را می سازند .  

بهترین زندگی اجتماعی ، و عالی ترین تمدن انسانی ، آن تمدنی است که حقوق و حدود افراد جامعه بر مبنای حق و انصاف تعیین شده باشد و به علاوه مردمش به نسبت ، دارای لیاقت و شایستگی بیشتری باشند . در زندگی اجتماعی ، همه مردم از فواید تعاون و همکاری های عمومی برخوردارند و به شایستگی راه تکامل را می پیمایند ، در تمدن عالی انسانی ، تمام افراد جامعه دارای آزادی فردی هستند و می توانند آزادانه در راه اصلاح و رستگاری خود گام بردارند .

از دیگر آثار و نتایج خدمت کردن نفوذ در دل هاست که موجبات نزدیکی و رفاقت و دوستی انسان ها را موجب می شود ، انسان در تمام دوران زندگی ، از کودکی جوانی تا روزگار کهولت و پیری همواره نیازمند رفاقت و دوستی دیگران است . رفقا و دوستان نه تنها با هم انس می گیرند و با مصاحبت و هم نشینی ، موجبات شادمانی و نشاط یکدیگر را فراهم می سازند ، بلکه هر دوستی ، در امور مادی و معنوی رفیق خود نفوذ می کند و هر یک دانسته و ندانسته روی عقاید و اخلاق و رفتار و گفتار دیگری اثر می گذارند .

خدمت گزاری به مردم باعث اعتماد به نفس و تحکیم شخصیت است و به انسان عزت و شرف می بخشد ، سعی و کوشش در کمک به دیگران نشانه ی وظیفه شناسی اجتماعی است و مهر و محبت دیگران را در پی دارد . خدمت گزاری مایه ی سریلندی و افتخار و از عوامل سازگاری اجتماعی است . بدون شک اغراق نیست اگر بگوییم خدمت به خلق موجب، نام و آوازه نیک ، فرزندان صالح ،رزق و روزی فراوان و با برکت ،

شفاعت پیامبر (ص) و ائمه (ع) و اولیاء ، سربلندی و افتخار در دنیا و آخرت و عاقبت به خیر شدن  می شود .